Lasy państwowe na Pomorzu zostały przejęte od władz niemieckich przez administrację polską w 1920 r. Tryb zdawania regulowały szczegółowe rozporządzenia. W rzeczywistości jednak w wielu przypadkach formalnego przekazywania nie było gdyż urzędnicy niemieccy wyjechali wraz z wojskiem pozostawiając zarówno lasy jak i budynki częściowo zdewastowane. Przed organizującą się polską administracją leśną stanęło niełatwe zadanie skompletowania fachowego personelu i przystąpienia do porządkowania lasów oraz zalesienia i odnowienia obszarów po wyciętych lasach. Zadanie tym trudniejsze, że w utworzonym województwie pomorskim lasy państwowe zajmowały ok. 80 proc. wszystkich lasów.

Fot. Pracownicy Dyrekcji LP w Toruniu w 1935 roku.

Początki Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu wiążą się ściśle z dziejami Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu. 1 sierpnia 1919 r. ukazała się ustawa o utworzeniu Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej, będącego pewnego rodzaju rządem dla ziem dotychczasowego zaboru pruskiego. Dnia 17 października 1919 r. dr Stefan Łaszewski otrzymał nominację na stanowisko wojewody pomorskiego. Pierwsze biura wojewody zostały zorganizowane w Poznaniu przy ul. Wjazdowej. 20 stycznia 1920 r. Wojewoda Pomorski przeniósł biura poznańskie do Torunia przy ul. Słowackiego 15. Od tej chwili Toruń stał się siedzibą Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego. Lokal, w którym mieścił się Urząd Wojewódzki składał się z kilkunastu pokoi w domu prywatnym i wkrótce – wobec znacznego rozrostu personelu administracyjnego – okazał się za szczupły. Urząd przeniesiono do obszernego budynku dawniejszej szkoły przemysłowo-handlowej przy ul. Fosa Staromiejska (obecnie Collegium Maius UMK).

W tym pierwszym okresie swojego funkcjonowania Urząd Wojewódzki posiadał pięć wydziałów: I Prezydialny, II Wyznań Religijnych i Spraw Szkolnych, III Dochodów Państwowych, Domen i Dyrekcję Lasów Państwowych, IV Robót Publicznych, V Administracji Wisły. Po przeprowadzeniu unifikacji Pomorza z resztą państwa skasowano Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej (istniała 1919-1922). W roku 1922 zarządzanie dobrami byłej dzielnicy pruskiej – w tym gospodarką leśną – powierzono Ministerstwu Rolnictwa i Dóbr Państwowych w Warszawie. Inne fachowe wydziały Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego zostały również oddane pod nadzór merytoryczny odnośnych ministerstw. Rozporządzenie Rady Ministrów z 16 stycznia 1925 roku o "utworzeniu dyrekcji lasów państwowych" ostatecznie scaliło lasy pomorskie z resztą kraju. Utworzono wówczas 10 samodzielnych dyrekcji lasów państwowych, w tym w Poznaniu, Bydgoszczy i Toruniu. Zostały one wyodrębnione ze struktur urzędów wojewódzkich i jako tzw. jednostki niezespolone uzyskały odrębność organizacyjną i gospodarczą jako konsekwencja Rozporządzenia Prezydenta RP z 30 grudnia 1924 r.

Dyrekcja Toruńska LP obejmowała powiaty: brodnicki, chełmiński, działdowski, gniewski, grudziądzki, kartuski, kościerzyński, lubawski, pucki, starogrodzki, tczewski, toruński (bez Nieszawki), wąbrzeski i wejherowski. Pierwszym Dyrektorem tak zreorganizowanej i usamodzielnionej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu został Teofil Lorkiewicz. Postać wybitna i niezwykle zasłużona dla leśnictwa polskiego.

Fot. Leśnicy pomorscy - szkolenie w Borach Tucholskich.

W marcu 1926 r. Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu posiadała 12 oddziałów zatrudniających 47 urzędników i funkcjonariuszy niższego szczebla. Jej struktura organizacyjna przedstawiała się następująco: pięć inspekcji terenowych, oddział prawny, referat ogólny, referat osobowy, referat ds. komunalnych, oddział urządzania lasów, oddział rachuby i kasowości oraz kancelaria. W pierwszej instancji podlegało jej 31 nadleśnictw, 31 sekretarzówek, 229 leśnictw i podleśnictw, dziewięć kas leśnych, wyłuszczarnia nasion i ogród botaniczny. Łącznie obejmowała 301 jednostek administracyjnych o powierzchni 178 tys. ha, z czego na powierzchnię leśną przypadało 156 tys. ha, a na nieleśną blisko 22 tys. ha. Zatrudniała w terenie 413 funkcjonariuszy. Stan posiadania Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu zmieniał się.

Fot. Dyrektorzy Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu - od lewej: Teofil Lorkiewicz, Józef Zagórski, Władysław Chwalibogowski.

W 1929 r. ogólny obszar lasów Dyrekcji wynosił już 185 tys. ha, w tym powierzchni nieleśnej 29 tys. ha. Podlegało jej już 35 nadleśnictw oraz samodzielny Zarząd Łąk Państwowych z siedzibą w Czersku Pomorskim, przejęty od Wydziału Domen Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w 1928 r. Personel Dyrekcji stanowiło 497 osób, z tego 79 osób w centrali w Toruniu i 418 w nadleśnictwach i w Zarządzie Łąk Czerskich. W 1932 r. zlikwidowano Dyrekcję Lasów Państwowych w Bydgoszczy. W wyniku tej reorganizacji powierzchnia Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu zwiększyła się do 400 tys. ha, a liczba nadleśnictw do 53. Dotychczasowy dyrektor dyrekcji bydgoskiej Józef Zagórski przeszedł na to stanowisko do Torunia. W przededniu wojny dyrekcja toruńska liczyła 56 nadleśnictw.

Źródła dochodów

Dochód Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu ze sprzedaży drewna w 1925 r. wyniósł 8,1 mln zł. Eksploatacja odbywała się w systemie akordowym według taryfy ustalonej ze związkami zawodowymi robotników leśnych. Uzyskano – w 1925 roku – 511 tys. m sześc. drewna użytkowego, które sprzedawano w drodze pisemnych przetargów oraz 641 tys. mp drewna opałowego, sprzedawanego na lokalnych licytacjach. Dochód z użytków głównych wzrósł w roku gospodarczym 1927/28 i wynosił 16,7 mln zł. Dochody otrzymywano również z użytków ubocznych. W drodze licytacji wydzierżawiono na okres sześciu lat grunty orne za czynsz w postaci kilogramów żyta z jednostki powierzchni. Najpoważniejszą pozycję w dochodach z użytków ubocznych stanowiły Łąki Czerskie. Był to obiekt o charakterze rolniczo-melioracyjnym o obszarze 1368 ha, położony w powiatach chojnickim, tucholskim i kościerzyńskim. Został założony przez administrację pruską jeszcze w 1840 r. na terenach piaszczystych i bagiennych ogromnym nakładem kosztów. Dzięki tym łąkom i możliwości nabywania z nich siana okoliczna ludność mogła utrzymywać swój inwentarz. Trawozbiory z Łąk Czerskich sprzedawano dwa razy w roku w drodze ustnych licytacji.

Ważną pozycją dochodową były także wpływy z rybołówstwa na wodach państwowych. Wody te oddano w całości w latach 1928-1929 w administrację Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Łącznie obszar wód wynosił ponad 10 tys. ha. Składało się nań 226 jezior o powierzchni 8864 ha i 73 obiekty rzeczne, w tym kilkanaście odcinków Wisły. Rybołówstwo wydzierżawiano w drodze przetargu publicznego na okres 12 lat. Czynsz ustalano w kilogramach szczupaka lub w złotych w złocie z jednostki powierzchni. Przeciętny roczny czynsz uzyskiwany przez Dyrekcję Toruńską za prawo połowu ryb wynosił ponad 57 ton szczupaka.

Dyrekcja przejęła również od Urzędu Wojewódzkiego we własną administrację Wylęgarnię Ryb w Mylofie w powiecie chojnickim. Posiadała ponadto w Nadleśnictwie Zbiczno fermę hodowlaną srebrnych lisów. Ogólny dochód z użytków ubocznych wyniósł w roku gospodarczym 1927/1928 – 708,8 tys. zł. Na odrębną uwagę zasługuje Nadleśnictwo Wirty, gdzie znajdowały się uprawy doświadczalne drzew egzotycznych (arboretum). Obejmowały one obszar 35 ha. Od 1928 r. czynna była w Wirtach również stacja meteorologiczna.

Leśnicy w życiu miasta

Warto zauważyć, że leśnicy i personel Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu uczestniczyli w życiu miasta i regionu także poprzez przynależność do lokalnych organizacji i stowarzyszeń. W 1928 r. powstało Stowarzyszenie Urzędników Wydziału Rachuby Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Stawiało sobie za cel utrzymywanie członków na odpowiednim poziomie kulturalnym i etycznym, rozbudzanie współżycia koleżeńskiego i towarzyskiego, zakładanie spółdzielni oraz kas pogrzebowych dla swoich członków, organizowanie pogadanek, odczytów, spotkań koleżeńskich, administrowanie własnymi lokalami towarzyskimi, to jest klubami, kasynami i bibliotekami. Stowarzyszenie miało w planach budowę domu urzędniczego dla swoich członków, gwarantowało ich kredyty, zarządzało Kasą Wzajemnej Pomocy oraz funduszem loteryjnym. Prowadziło również działalność charytatywną wspomagając m.in. toruńskich bezrobotnych zamieszkałych w barakach pod Dębową Górą oraz wspierając budowę kościoła na Mokrem. W szczytowym okresie jego istnienia należało doń 30 członków. Długoletnim Prezesem był Albin Zygenda. Stowarzyszenie działało 11 lat, do wybuchu II wojny światowej w 1939 r.

Fot. Pracownicy Dyrekcji LP - spotkanie okołoświąteczne.

Miłośników łowiectwa zrzeszało Pomorskie Towarzystwo Łowieckie w Toruniu, którego działalność została zarejestrowana przez Sąd Grodzki w Toruniu w 1929 r. Prezesem Towarzystwa był ziemianin Tomasz Komierowski z Komierowa, zaś wiceprezesami m.in. nadleśniczy Feliks Soboczyński ze Zbiczna oraz nadleśniczy Kazimierz Szulisławski ze Świtu. Funkcję członka Komisji Rewizyjnej pełnił inspektor lasów Zbigniew Trąmpczyński z Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Celem Towarzystwa było szerzenie etyki łowieckiej, ochrona i rozwój zwierzyny łownej, rozpowszechnianie literatury i prasy łowieckiej, popieranie tresury i hodowli psów myśliwskich, urządzanie konkursów i wystaw łowieckich, opiniowanie ustawodawstwa łowieckiego. Towarzystwo działało w terenie poprzez swoje koła powiatowe. Należało do Polskiego Związku Stowarzyszeń Łowieckich w Warszawie. Współdziałało także z władzami województwa pomorskiego przy wykonywaniu rozporządzeń dotyczących łowiectwa oraz w ściganiu i zwalczaniu przestępstw łowieckich. W 1939 r. inżynier Jan Polcyn – urzędnik Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu został wybrany do prac w Komisji Leśno-Ogrodniczej Zarządu Miejskiego w Toruniu. Dyrektorem Dyrekcji LP w Toruniu od 1934 r. do wybuchu II wojny światowej był inżynier Władysław Chwalibogowski.

Budowa gmachu Dyrekcji LP w Toruniu

Szybki rozwój urbanistyczny Torunia w okresie międzywojennym był następstwem awansu miasta do rangi stolicy województwa i siedziby władz administracyjnych II instancji. Miasto miało poważny udział w inwestycjach o charakterze państwowym, oddając bezpłatnie gmachy dla urzędów i instytucji oraz wartościowe tereny przeznaczone pod budowę gmachów publicznych. Datą przełomową w ruchu budowlanym na terenie Pomorza był rok 1928, kiedy to przystąpiono do realizacji szeregu inwestycji dla potrzeb poszczególnych urzędów. Wzniesiono m.in. gmachy Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego (umieszczono w nim Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych), Kasy Chorych, Sądu Apelacyjnego, Dyrekcji Dróg Wodnych, Starostwa Krajowego Pomorskiego, Komunalnej Kasy Oszczędności oraz Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu.

Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu otrzymała od miasta na lokalizację swojej inwestycji parcelę u zbiegu ulic Mickiewicza i Moniuszki. W rozpisanym przez Dyrekcję Lasów konkursie na projekt gmachu zwyciężył projekt szkicowy przedłożony przez inżyniera architekta Kazimierza Ulatowskiego. Ulatowski pracował na stanowisku miejskiego radcy budownictwa od 17 lipca 1925 r. przez kolejne 12 lat, następnie był naczelnikiem Wydziału Kultury i Oświaty Zarządu Miejskiego w Toruniu. W czerwcu 1939 r. przeszedł na emeryturę i wyjechał z Torunia do Poznania, gdzie już po zakończeniu II wojny światowej prowadził aktywną działalność dydaktyczną i publicystyczną. W toruńskim okresie swojego życia wykonał szereg projektów gmachów publicznych, domów mieszkalnych, kościołów i pomników, które w znacznej części zrealizowane zostały w Toruniu oraz w innych miejscowościach Pomorza. Oprócz gmachu Dyrekcji Lasów Państwowych przy ul. Mickiewicza 9 na uwagę zasługują Hala Wystawowa przy ul. Bydgoskiej, gmach Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Uniwersyteckiej 17, kościół Chrystusa Króla przy ul. Kościuszki, czy Dom Społeczny (obecnie Dom Studencki nr 1) przy ul. Mickiewicza 2/4.

Fot. Gmach Dyrekcji LP w Toruniu w 1931 r. 

Fot. Rzeźbiarz Ignacy Zelek i jego dzieło 

Opracowany przez Kazimierza Ulatowskiego projekt budynku Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu został zatwierdzony przez Ministerstwo Robót Publicznych 8 sierpnia 1928 r. Umową zawartą 22 sierpnia 1928 r. z dyrektorem Lasów Państwowych Teofilem Lorkiewiczem zobowiązał się Ulatowski do przerobienia i uzupełnienia szkiców budynku, sporządzenia projektu ogólnego kosztorysu, rysunków wykonawczych, wykazów i szablonów.

Prace rzeźbiarskie, to jest wykonanie rzeźb niedźwiedzi flankujących wejście do budynku Dyrekcji Lasów przy ul. Mickiewicza 9, powierzono artyście rzeźbiarzowi Ignacemu Zelkowi z Torunia.

Ignacy Zelek studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowni rzeźby prowadzonej przez Konstantego Laszczkę oraz w Pradze w pracowni rzeźby monumentalnej u Josefa Myslbeka. Uczestnik walk Legionów, odznaczony Krzyżem Niepodległości. Po ukończeniu studiów w 1920 r. osiadł w Toruniu. Był członkiem założonej w Toruniu przez Juliana Fałata Konfraterni Artystów. Wykonywał głównie rzeźby o tematyce religijnej do licznych kościołów Torunia, Gdyni, Tczewa, Chojnic i Grudziądza. Ignacy Zelek współpracował także z architektem Kazimierzem Ulatowskim przy dekoracji Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Uniwersyteckiej 17. Wpływ na Zelka wywarły prace animalisty Ludwika Puszeta i Jana Szczepkowskiego. W 1945 r. wykonał ołtarz Matki Boskiej dla kościoła Jezuitów w Toruniu.

Biura Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu zostały przeniesione do nowego gmachu 31 lipca 1930 r.

"Echa Leśne", nr 6 z 1931 r. o nowej siedzibie Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu pisały: Gmach o kubaturze 16.350 m jest dwupiętrowy. W suterenach mieszczą się poza mieszkaniami dla woźnych, składnica materjałowa i archiwum. Parter zajmuje Wydział Finansowy, Kancelarja i Registratura. Na pierwszymi piętrze mieszczą się gabinety Dyrektora, Wicedyrektora oraz poczekalnie i Wydziały: Gospodarczy, Handlowy i Osobowo-Organizacyjny, aula, sala posiedzeń i muzeum przyrodnicze. Drugie piętro zajmują Inspektorowie oraz Wydziały Budownictwa i Komunikacji, Meljoracji i Urządzenia Lasów. W skrzydle bocznem mieszczą się mieszkania Wicedyrektora oraz dwóch inspektorów.